Dhawaan, waxaa jira caddeyn sii kordheysa oo muujineysa in hab-nololeedka isbeddelayo - u-beddelashada cunno caafimaad leh iyo kordhinta dhaqdhaqaaqa jirka - ay ku filan yihiin ka-hortagga iyo xitaa daaweynta cudurrada dhammaan noocyada, laga bilaabo sonkorowga illaa kansarka.
Waa kuwan tusaalooyin. Qorayaasha daraasadda, oo lagu daabacay Annals of Medicine Internal, waxay falanqeeyeen sida qaar ka mid ah caadooyinka qaarkood ay u saameyn doonaan caafimaadka dadka halista ugu jira inuu ku dhaco sonkorowga nooca II. Isbeddelka cuntada iyo kordhinta dhaqdhaqaaqa jirka ee maalinlaha ah, iyo sidoo kale joojinta sigaarka iyo maareynta walbahaarka, dhammaantood waxay caawiyeen ka-qaybgalayaashii, oo mid kasta oo ka mid ah uu la il-darnaa heerarka sonkorta dhiigga ee sareysa (sonkorowga ka hor), inuu hoos u dhigo heerarkooda kana fogaado bilowga jirrada.
Daraasad lagu daabacay joornaalka Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention, ayaa xustay in socodka degdega ah uu yareyn karo qatarta kansarka naasaha dumarka dhalmada kadib. Dumarka jimicsi xoog leh sameeyay, halista cudurkaan waxaa ku yaraaday 14%.
Mana aha wax lala yaabo qofkasta in dhaqdhaqaaqa jireed uu sidoo kale gacan ka geysan karo xakameynta calaamadaha la xiriira cudurada wadnaha, buurnida, iyo xaaladaha kale ee dheef-shiid kiimikaadka iyo nafsiga ah.
Liisku wuu socdaa wuuna socdaa. Shaqooyin badan oo saynis ah ayaa tilmaamaya waxtarka "daaweynta aan daroogada lahayn". Dabcan, habka kahortaga daroogada waxtar uma leh qof walba. Waa in ugu horreyn fiiro gaar ah loo yeesho kuwa qarka u saaran cudur weli laga hortegi karo - sida ka-qaybgalayaasha daraasadda ku saabsan cudurka macaanka.
Kahortaga cudurada had iyo jeer waa laga door bidaa daaweyntooda. Calaamadaha soo koraya waxay sababi karaan dhibaatooyin daran iyo dhibaatooyin caafimaad oo dheeri ah oo u baahan xitaa faragelin caafimaad oo aad u ballaaran, daroogooyinkuna badanaa waxay leeyihiin waxyeelo. Intaa waxaa dheer, daaweynta cudurrada qaarkood ee daawooyinka (badanaa qaali ah) waxay gacan ka geysaneysaa in laga saaro astaamaha, laakiin mararka qaarkood ma dhexdhexaad ka noqon karto sababaha. Waxyaabaha sababa dhibaatooyinka caafimaad ee badanna waxay laxiriiraan ku xadgudubka cunnooyinka aan caafimaadka qabin, dhaqdhaqaaqa jirka oo hooseeya, sunta (oo ay kujiraan tubaakada), hurdo la'aan, cilaaqaadka bulshada oo xumaaday iyo walbahaarka.
Marka maxaa diidaya inaad adeegsato xeelado ka fudud intii aad sugi lahayd inuu cudurku yimaado, ama lagu daaweeyo kaliya dawooyinka?
Nasiib darrose, waddamada badankood, nidaamka daryeelka caafimaadku wuxuu diiradda saarayaa keliya daaweynta cudurka. Wax faa'iido ah oo dhan uma laha nidaamkan oo kale inuu dhiirrigeliyo hababka ka hortagga ah. Taasi waa sababta qofkasta oo inaga mid ahi u baahan yahay inuu naftiisa daryeelo oo uu u beddelo qaab nololeedkiisa si aan u ilaashanno caafimaadkeenna sida ugu macquulsan.